สระบุรีชุมชนเข้มแข็ง

จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยได้กำหนดวิสัยทัศน์ เพื่อรองรับการพัฒนามหาวิทยาลัยระหว่างปี พ.ศ. 2555-2570 ไว้ว่า “จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย เป็นแหล่งความรู้และแหล่งอ้างอิงของแผ่นดิน เป็นผู้นำทางปัญญาเพื่อการพัฒนาที่ยั่งยืน” โดยได้กำหนดยุทธศาสตร์เพื่อนำไปสู่ผลสัมฤทธิ์ดังกล่าว 6 ด้าน ได้แก่ ยุทธศาสตร์ ก้าวไกล ยกย่อง คล่องตัว มั่นคง เกื้อกูล และเป็นสุขดังนั้นนอกจากการสร้างและพัฒนาบัณฑิต การพัฒนางานวิจัยสู่ความเป็นเลิศในระดับชาติและระดับนานาชาติ การพัฒนาด้านการบริหารจัดการสู่การเป็นมหาวิทยาลัยชั้นนำของประเทศแล้ว ในฐานะที่มหาวิทยาลัยเป็นสมาชิกของสังคม มหาวิทยาลัยยังมุ่งเน้นสู่การเกื้อกูลและให้ความช่วยเหลือแก่ชุมชนและสังคมอย่างยั่งยืน (University social responsibility and sustainability, USR&R) โดยได้กำหนดนโยบาย การสร้างความเข้มแข็งให้แก่ชุมชนอย่างยั่งยืนโดยเฉพาะชุมชนโดยรอบพื้นที่มหาวิทยาลัย ได้แก่พื้นที่เขตปทุมวันและเขตหลังสวน กรุงเทพมหานคร พื้นที่ของมหาวิทยาลัยที่กำลังพัฒนาใหม่ในเขตอำเภอแก่งคอย จังหวัดสระบุรี และพื้นที่ของมหาวิทยาลัยในจังหวัดน่าน

ทั้งนี้ สำหรับการพัฒนาพื้นที่มหาวิทยาลัยในเขตอำเภอแก่งคอย จังหวัดสระบุรีนั้น จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยได้แต่งตั้งคณะกรรมการเพื่อวางแผนพัฒนาพื้นที่สระบุรี โดยมุ่งเน้นการพัฒนาที่เชื่อมโยงระหว่างจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยและจังหวัดสระบุรีในด้านต่างๆ ดังนี้

1. การพัฒนาด้านสภาพแวดล้อม อนุรักษ์ระบบนิเวศ พรรณไม้ และสัตว์ชนิดต่างๆ เพื่อคงไว้ซึ่งความเป็นธรรมชาติให้กับจังหวัดสระบุรี
2. การพัฒนาด้านเศรษฐกิจ โดยส่งเสริม ประยุกต์และถ่ายทอดองค์ความรู้ที่ได้จากงานวิจัยสู่การปฏิบัติโดยมุ่งเน้นให้เกิดการพัฒนาเศรษฐกิจบนฐานทรัพยากรดังเดิมที่มีอยู่
3. การพัฒนาด้านการจัดการเรียนรู้ชุมชน การถ่ายทอดองค์ความรู้สู่ชุมชน การพัฒนาศักยภาพและเพิ่มขีดความสามารถของชุมชน โดยผ่านการทำงานและแลกเปลี่ยนเรียนรู้ร่วมกับชุมชน ทั้งในด้านการประกอบอาชีพ สังคม และวัฒนธรรมวิถีชีวิต
4. การพัฒนาด้านคุณภาพชีวิต อาศัยหลักการของบริการอนามัยเบ็ดเสร็จและเวชศาสตร์ป้องกัน มุ่งเน้นให้เกิดกระบวนการสร้างเสริมสุขภาวะ (ทั้ง 4 มิติของสุขภาพ) ประชาชนโดยประชาชน

ในช่วงที่ผ่านมา จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยได้มีการดำเนินงานด้านชุมชนในเขตพื้นที่อำเภอแก่งคอย จังหวัดสระบุรี ผ่านโครงการบ้านนี้มีสุขระยะที่1(ตุลาคม 2551-กันยายน 2553) และโครงการบ้านนี้มีสุข กำลัง 2 (กันยายน 2553-เมษายน 2555) โดยมีโครงการที่ทำร่วมกับชุมชนเพื่อสร้างความสัมพันธ์ร่วมกับชุมชนโดยรอบในเขตพื้นที่ 3 ตำบลในอำเภอแก่งคอย ได้แก่ ตำบลห้วยแห้ง ตำบลชำผักแพว และ ตำบลตาลเดี่ยวจำนวนทั้งหมด 14 โครงการ ซึ่งเป็นทั้งโครงการระยะสั้นและโครงการต่อเนื่องระยะยาว ทั้งในด้านการศึกษา เกษตรกรรม สิ่งแวดล้อมและการสร้างเสริมสุขภาพทั้งด้านร่างกายและจิตใจร่วมกับชุมชน ท้องถิ่นและหน่วยงานในพื้นที่ ดังตัวอย่างโครงการ เช่น 1) โครงการพัฒนาครูและผู้บริหารโรงเรียนในตำบล 2) โครงการเฝ้าระวังการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมเพื่อสุขภาพชุมชน3) โครงการเศรษฐกิจชุมชน: ความเข้มแข็งของคนและชุมชนยั่งยืนฯ 4) โครงการพัฒนาเครือข่ายชุมชนเพื่อกาย จิต สังคม เป็นสุข 5) โครงการส่งเสริมการปลูกผักปลอดสารพิษ 6) โครงการทำปุ๋ยชีวภาพ 7) โครงการพัฒนารูปแบบการดูแลตนเองในผู้สูงอายุทางด้านสุขภาพในชุมชน 8) โครงการสร้างเสริมสุขภาพผู้สูงอายุด้วยการออกกำลังกายชี่กง18 ท่า และ 9) โครงการการดูแลสุขภาพช่องปาก เป็นต้น

ในสภาวการณ์การเปลี่ยนแปลงทางสังคมไทยและสังคมโลก กลไกที่สำคัญในขับเคลื่อนเพื่อเสริมสร้างให้สังคมไทยอยู่เย็นเป็นสุข ด้วยวิถีปฏิบัติตามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงตามแนวพระราชดำริของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวคือ การสร้าง “สังคมชุมชนเข้มแข็ง” ผ่านยุทธศาสตร์การจัดการเรียนรู้ชุมชนเป็นองค์ประกอบที่สำคัญในการพัฒนาชุมชน ร่วมกับการบริหารจัดการอย่างเป็นธรรม

จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยจึงได้ร่วมมือกับสำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) ก่อตั้ง “โครงการสระบุรีชุมชนเข้มแข็ง” โดยมีจุดมุ่งหมายที่สำคัญ คือ เพิ่มพลังทางปัญญาให้กับชุมชน เน้นกระบวนการเรียนรู้ชุมชนควบคู่ไปกับการปฏิบัติโดยมีพื้นที่เป็นตัวตั้งและชุมชนชาวบ้านเป็นศูนย์กลางผ่านกลยุทธ์ของกระบวนการวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วมที่เน้นให้ชุมชนชาวบ้านซึ่งเป็นเจ้าของปัญหาเป็นผู้กำหนด คัดเลือกปัญหา และลงมือทำวิจัยด้วยตนเองร่วมกับสมาชิกในชุมชน โดยมีพี่เลี้ยง ผู้ประสานงาน นักวิชาการ (จากจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย และ สสส.) และหน่วยงานที่ทำงานในพื้นที่ เช่น องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น (อปท.) กองทุนหลักประกันสุขภาพตำบล สำนักงานการศึกษาขั้นพื้นฐาน (สพฐ.) และศูนย์อนามัยและสำนักงานสิ่งแวดล้อม เข้ามาร่วมกันทำงาน ทำให้เกิดการเรียนรู้ร่วมกันของทั้งคนนอกและคนในชุมชน คนนอกชุมชนจะต้องเข้าไปเรียนรู้และเสริมสร้างสนับสนุนการวิจัยของคนในชุมชน คนในชุมชนจะได้รับการพัฒนาเป็นนักวิจัยท้องถิ่น/ทีมวิจัยในพื้นที่ที่สามารถสร้างองค์ความรู้และสืบสานองค์ความรู้สู่คนรุ่นใหม่ สร้างเครือข่ายการทำงานในชุมชนและระหว่างชุมชนเพื่อปรับเปลี่ยนกระบวนทัศน์ในการทำงาน การแลกเปลี่ยนรู้ระหว่างชุมชน รวมถึงการสร้างทางเลือกในการจัดการต่างๆเพื่อนำไปปรับแก้ปัญหาของชุมชนได้อย่างบูรณาการด้วยทุนทางทรัพยากรและศักยภาพของชุมชน ควบคู่ไปกับการพัฒนาให้เกิดประโยชน์ในพื้นที่ด้านต่างๆ เช่น การจัดการฐานทรัพยากรธรรมชาติ เศรษฐกิจการทำมาหากินมีการผลิตเพื่อเลี้ยงตัวเองอย่างพอเพียง พึ่งพาตนเองได้ มีการพึ่งพาอาศัยซึ่งกันและกันทั้งภายในและภายนอกชุมชนบนพื้นฐานการเคารพความหลากหลายทางวัฒนธรรมนำไปสู่การอยู่ร่วมกันอย่างสันติสุข เกิดความสมานฉันท์ มีการอนุรักษ์พัฒนาและใช้ประโยชน์จากความหลากหลายทางชีวภาพที่มีอยู่ได้อย่างเหมาะสมยั่งยืนนำไปสู่สภาวะดินดำน้ำชุ่ม ป่าไม้ พืชพรรณ สัตว์ป่าอุดมสมบูรณ์ และสิ่งแวดล้อมน่าอยู่ปลอดมลภาวะ สามารถแก้ปัญหาความยากจนอย่างมีบูรณาการ มีภูมิคุ้มกันสามารถต้านรับและใช้ประโยชน์จากกระแสการเปลี่ยนแปลงต่างๆ อย่างรู้เท่าทัน และมีบทบาทที่เข้มแข็งในการพัฒนาประเทศตลอดจนได้รับการสนับสนุนจากองค์กรท้องถิ่นในการแก้ปัญหาอย่างต่อเนื่อง เพื่อสร้างชุมชนเข้มแข็งอย่างยั่งยืน ทั้งนี้จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยร่วมกับสำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) สามารถทำหน้าที่เป็นพี่เลี้ยง ผู้ประสานงาน นักวิชาการ และที่ปรึกษาด้านวิชาการและประสานงานการดำเนินการในชุมชนและท้องถิ่น

การดำเนินงานของโครงการสระบุรีชุมชนเข้มแข็ง ในระยะแรกจะเริ่มดำเนินการในพื้นที่นำร่อง 3 ตำบลที่อยู่รอบพื้นที่ของจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย คือ ตำบลชำผักแพว ตำบลตาลเดี่ยว และตำบลห้วยแห้ง โดยมุ่งเป้ากรอบการสร้างชุมชนเข้มแข็งอย่างยั่งยืนใน 4 ด้าน คือ การศึกษา สิ่งแวดล้อม คุณภาพชีวิต เศรษฐกิจ เพื่อพัฒนาสู่ตำบลต้นแบบของชุมชนเข้มแข็ง และจะขยายผลไปสู่ชุมชนอื่นๆต่อไป

24 เดือน ตั้งแต่ กุมภาพันธ์ 2556 - มกราคม 2558

--- CHART ---

--- CHART ---

ผลที่คาดว่าจะได้รับเมื่อการดำเนินงานเสร็จสิ้นที่เป็นรูปธรรม และตัวชี้วัดความสำเร็จของโครงการ

ผลสัมฤทธิ์ที่คาดว่าจะได้รับ

1. ที่เป็นนามธรรมได้แก่ ชุมชนชาวบ้านสามารถเป็นผู้ขับเคลื่อนและมีส่วนร่วมในการทำงานวิจัยเชิงปฏิบัติการได้และปัญหาของท้องถิ่นได้รับการแก้ไข
2. ที่เป็นรูปธรรม ได้แก่ 1) กรอบแนวคิดต้นแบบของงานด้านการสร้างความเข้มแข็ง 2) โครงการย่อยและกิจกรรมนำร่องที่มีการถ่ายทอดองค์ความรู้จากการวิจัยสู่การปฏิบัติและ 3) จำนวนและผลงานของโครงการย่อยและกิจกรรมภายใต้โครงการที่สามารถดำเนินการได้เสร็จสิ้น

ตัวชี้วัดความสำเร็จของโครงการ

1. ชุมชนชาวบ้านมีความรู้ความเข้าใจในกรอบความคิดเพิ่มขึ้นและมีความสามารถ/ศักยภาพในการทำการวิจัยท้องถิ่น
2. ชุมชนที่เข้าร่วมโครงการสามารถจัดให้มีโครงสร้างการบริหารงาน และทีมวิจัยด้านการเสริมสร้างความเข้มแข็งของชุมชนในชุมชนได้ และเหมาะสมตามสภาพแวดล้อมของแต่ละแห่ง
3. ชุมชนชาวบ้านที่เข้าร่วมโครงการมีขีดความสามารถในการค้นหาข้อมูล วิเคราะห์ปัญหา จัดทำแผน และดำเนินงานตามแผนได้ด้วยตนเอง
4. ชุมชนชาวบ้านที่เข้าร่วมโครงการ สามารถสรุปบทเรียน และจัดทำรูปแบบการดำเนินงานด้าน การสร้างเสริมความเข้มแข็งของชุมชน และการจัดการเรียนรู้ชุมชนในท้องถิ่นตน ที่สามารถเป็นตัวอย่างและแหล่งเรียนรู้แก่ชุมชนอื่นได้

ผลลัพธ์ (outcome) และผลกระทบ (impact) ที่คาดว่าจะเกิดขึ้นจากผลผลิตของงานวิจัย

ผลลัพธ์

การเสริมสร้างความสามารถ – ทักษะหรือขีดความสามารถของชุมชนชาวบ้านด้านการจัดการเรียนรู้ชุมชนเปลี่ยนแปลงไปในทิศทางที่ดีขึ้น

ผลลัพธ์เชิงแนวคิด – ชุมชนชาวบ้านมีความเข้าใจในการจัดการชุมชนที่เปลี่ยนแปลงไป และความสัมพันธ์ เครือข่ายที่ดีร่วมกับจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

ผลลัพธ์เชิงพฤติกรรม – ชุมชนชาวบ้านมีแนวทางปฏิบัติด้านการจัดการชุมชนเข้มแข็งที่ชัดเจนขึ้น

ผลลัพธ์เชิงสถาบัน - อปท./หน่วยงานในพื้นที่/เจ้าของพื้นที่มีการบัญญัติหรือกำหนดนโยบายหรือแนวทางการดำเนินงานด้านการเสริมสร้างความเข้มแข็งของชุมชนร่วมกับชุมชนหรือแถลงนโยบายเกี่ยวกับนโยบายสาธารณะในตอนหาเสียงเลือกตั้งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยเป็นต้นแบบของมหาวิทยาลัยของรัฐที่สามารถสร้างสังคมชุมชนเข้มแข็งได้อย่างเป็นรูปธรรม

ผลกระทบ

ผลกระทบทางสังคม – สร้างกระบวนการมีส่วนร่วมระหว่างชุมชน จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยและอปท. สร้างความไว้วางใจ การแลกเปลี่ยนเรียนรู้และการทำงานร่วมกัน ภายในชุมชน ระหว่างชุมชนด้วยกัน และระหว่างชุมชนกับจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยและอปท. ตลอดจนชุมชนมีภูมิคุ้มกันพร้อมเผชิญกับการเปลี่ยนแปลงในอนาคต

ผลกระทบทางสิ่งแวดล้อม –ปัญหาสิ่งแวดล้อมในท้องถิ่นได้รับการตระหนัก เฝ้าระวัง ดูแล แก้ไข และป้องกันชุมชนชาวบ้านมีความแตกฉานด้านสุขภาวะสิ่งแวดล้อม (Environmental health literacy)และมีสิ่งแวดล้อมทีดี

ผลกระทบทางด้านการศึกษา - มีกระบวนการเรียนรู้ร่วมกันในชุมชนอย่างต่อเนื่อง มีเครือข่ายการศึกษาดูงานแลกเปลี่ยนเรียนรู้ มีการพัฒนาระบบการศึกษาทั้งในโรงเรียน และนอกโรงเรียน กลุ่มปราชญ์ กลุ่มแกนนำและผู้รู้ได้ถ่ายทอดความรู้และภูมิปัญญาท้องถิ่นผ่านการเรียนรู้และการจัดการความรู้ในชุมชน โดยเชื่อมโยงความหลากหลายทางชีวภาพและความหลากหลายทางวัฒนธรรมกับวิถีชีวิตความเป็นอยู่จริง ควบคู่กับการค้นหาผู้นำตามธรรมชาติรุ่นใหม่ที่เข้มแข็ง มีคุณธรรมจริยธรรม มีความเพียร และมีจิตสำนึกต่อส่วนรวมให้เป็นพลังขับเคลื่อนและขยายผลกิจกรรมการเรียนรู้ของชุมชนในวงกว้างและระยะยาว

ผลกระทบทางเศรษฐกิจ – มีการบูรณาการกระบวนการผลิตบนฐานศักยภาพและความเข้มแข็งของชุมชนอย่างสมดุล เน้นการผลิตเพื่อการบริโภคอย่างพอเพียงภายในชุมชน สร้างความร่วมมือกับภาครัฐและเอกชนในการลงทุนสร้างอาชีพและรายได้ที่มีการจัดสรรประโยชน์อย่างเป็นธรรมแก่ชุมชน